جامعه پذیری دینی، تمسک به روشهای الهی در اداره جامعه و نیز اجرای این روشها از سوی حاکمان و مردم به عنوان رکن اساسی یک امت، آرزوی همه انبیای الهی و هدف اصلی آنان در بعثت بوده است . این جامعه پذیری زمانی شکل میگیرد که جهالت در جامعه کاهش یابد و از بین رود و در برابر او اندیشه الهی و تفکر رشد کند. تفکری که بایستی همراه با باور پذیری دینی، تعقل، کسب ایدئولوژی اسلامی، حفظ روحیه اطاعت پذیری و بندگی در برابر امر الهی و… باشد . قرآن کریم در راستای این وظیفه الهی نازل شد و هدف خود را تربیت انسان میداند و برای همین است بزرگان و اندیشمندان از قرآن به عنوان یک کتاب علمی به ما هو علمی تنها نام نمیبرند. بلکه آن را کتابی میدانند که تک تک کلماتش برای هدایت و تربیت انسان نازل گردیده است و استفاده از علوم مختلف فقط برای بیدار کردن انسان از خواب غفلت بوده تا انسان را به سرانجام اصلی برساند.
جهان بینی قرآنی برگرفته از فطرت انسانی است که به دنبال خدای متعال میگردد و در آن خدا به عنوان خالق و رب تجلی مینماید . خالقی که با نگاه به مخلوقت میتوان خالقیت آن را انتزاع کرد و با نگاه به هدف آفرینش و تشکیل نظام هدایتی الهی به ربوبیتش پی برده میشود . بر همین اساس است که فهم قران و توجه به آیات بسیار فراوان تعقل و تدبر در مخلوقات و مفاهیم الهی خود سبب خردمندی انسان میگردد و انسان را از خواب جهالت بیدار مینماید .
بررسی آرا و اندیشه های قرآنی نشان دهنده عمیق بودن این کلام الهی برای همه نسلها و همه زمانها است . به تعبیر دیگر قرآن کتابی است برای همه نسلهای بشر با تمام عقول و دانش الهی، دعوت به همانند آوری یکی از دلایل این گفتار است . اما نکته پردازش شده در این نوشتار در مورد قرآن اندیشهی سیاسی و باور های اجتماعیای است که از سوی قرآن به انسان صادر میشود . اندیشه ای که به تعبیر رهبر معظم انقلاب سبب صیانت انسان در برابر خیانت به خدا متعال خواهد شد . در همین راستا نکات ذیل را میتوان از قسمتهای مختلف قرآن احصا نمود و دریافت که قرآن حصون الهی و سد محافظ الهی در برابر خیانت به ربوبیت و رستگاری است .
الف) قرآن دستورالعمل جامعه تشکیل حکومت و اطاعت از فرامین الهی
آیات مختلف قرآن کریم، حکومت را فقط مخصوص ذات باری تعالی میداند و حق تسلطی نسبت به انسان دیگر از سوی انسانی قائل نیست . اندیشه سیاسی قرآن و به تبع آن اندیشه سیاسی اسلام، آزادی و را مخصوص همه انسانها دانسته و تسلط بر دیگری بدون اذن الهی را مردود میداند .خداوند در آیه «وَماخَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ» (۱) به طور مشخص بندگی و تسلط دیگران بر انسان را بر نمیتابد و حتی خلقت انسان را به این امر مصروف و معطوف نموده است . در قرآن هدایت و بندگی صرفاً به حکم خداست (۲) و اوست که جانشین برای خود در زمین قرار داده است و انسانها را در نزاع و اختلاف به آنان ارجاع داده و احکام خویش را از زبان آنان بیان نموده است . خدای متعال در این باره در قرآن کریم فرموده است : « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا »(۳) تمسک به این بخش از اندیشهی الهی قرآن انسان را از کج روی محفوظ مینماید و سبب میگردد در اندیشه سیاسی، حکومت داری و بسیاری از مسائل اجتماعی گمراهی برای انسان ایجاد نشود و هدف اصلی یعنی بندگی به عرصهی ظهور برسد .
ب) وعده و نصرت الهی
در اندیشه قرآن وعده الهی و تخلف نکردن خداوند حکیم از این وعده در بسیاری از آیات قرآن کریم کاملاً مشهود است . این تکرار و تاکید از سوی قرآن برای یادآوری و افزایش خودباوری درون دینی مسلمین میباشد .خودباوری که سختیها را برای انسان آسان مینماید و شرح صدری به انسان عطا میکند که در برابر تمامی مشکلات استحکام درونی خود را افزایش دهد . در این بیان رهبر معظم انقلاب در این زمینه میفرماید :
« نظام اسلامى و جامعهى اسلامى با انس روزافزون با قرآن استحکام درونى پیدا میکند؛ و استحکام درونى آن چیزى است که جوامع را در راههاى مطلوب خودشان و به سوی مطلوبهای خودشان قادر میسازد و قدرت برخورد با چالشها به جوامع میدهد. باید در درون مستحکم بود؛ این استحکام درونى به برکت انس با قرآن حاصل میشود. انس با قرآن ایمان را تقویت میکند، توکّل به خدا را زیاد میکند، اعتماد به وعدهى الهى را زیاد میکند، ترس و خوف از مشکلات مادّى را در انسان کم میکند، انسانها را تقویّت روحى میکند، اعتماد به نفس میدهد، راههاى تقرّب به خدا را براى انسان روشن میکند. فواید و منافع انس با قرآن در این بخش اینها است.» (۴)این برداشت دقیقاً ماحصل آیات این بخش است که وعده الهی را تذکر میدهد . بررسی تاریخی سیره مسلمین به ویژه سیره رسول الله در صدر اسلام موید این گفتار است . نصرت الهی در حفاظت از جان رسول الله، دفع فتنه های مختلف، دفع تحریمهای اقتصادی و معنوی، دفع موانع حساس امنیتی عصر رسول الله ( نصرت در پیروزی بر کفار و منافقین) و… بخشی از این وعده های الهی بوده است که بسیاری از آگاهان به آن اعتراف مینمایند . اعترافی که در نظام مقدس اسلامی پس از گذشت سی و پنج سال از آن بارها از سوی همه جریانات به آن اشاره شده است .
ج) هدایت گری نفسانی قرآن
توجه بزرگان و پیشگامان هدایت ( ائمه و صحابهی جلیلالقدر رسول الله ) به قرآن جای بسی تأمل دارد . احادیث فراوان انس با این کتاب الهی، توجه به مفاهیم و ارزشهای نهاد قرآن، توجه به فنون مختلف و حصول این فنون همه و همه بخشی از ارزشهای بسیار بالای این کتاب الهی است . کتابی که انس گیری انسان با آن میتواند لطافت خاصی را به او عطا کند . این انس و همدلی با قرآن آثاری همچون آرامش و طمأنینه، انبساط در نیایش، افزایش رزق و مغفرت، کاهش دردهای روحی و جسمانی، افزایش خودباوری و تعبد، کاهش موانع سعادت همانند زدودن جهالت و بی بصیرتی و… را به همراه دارد . بر همین اساس بارها و بارها تاکید بر قرائت قرآن صورت پذیرفته است و خدای متعالی در این زمینه میفرماید :«لَقَد مَنَّ اللّهُ عَلَی المُؤمِنینَ اِذ بَعَثَ فیهِم رَسولاً مِن اَنفُسِهِم یَتلوا عَلَیهِم ءایتِهِ». (۵) بیانی که کاملاً روشن میسازد یکی از وظایف و اهداف رسول الله نیز تلاوت قرآن برای مردم بوده است . لذا تلاوت و پرداختن به قرآن بسیار قابل اهمیت و سفارش شده است .(۶)
بررسی نکات فوق بخشی از اندیشهی الهی قرآن است که برای این نوشتار برگزیده شده است . اندیشه ای که باید سالها و سالها در آن غوص رفت تا شاید بتوان فهم دقیق و درستتری نسبت به آن پیدا نمود . فهمی که چالشهای شخصیتی و اجتماعی انسان را رفع و عمق تعبد و بندگی را ازایش میدهد و جهالت را میزداید .
۱) ذاریات : ۵۶
۲) لاحکم الا لله
۳) نساء : ۵۹
۴) پایگاه اطلاع رسانی آیت الله خامنه ای، ۸ / ۴ / ۹۳
۵) آیات ۱ تا ۸ سوره مزمل
منتشر شده در :
هفته نامه ی مثلث