مدت‌هاست پرونده برجام به یک کنش جدی در سیاست خارجی و به تبع آن در امنیت ملی تبدیل شده است. پرونده‌ای که ضمن درگیر کردن وزارت خارجه، وزارتخانه‌های اقتصادی کشورمان را یک طرف میز مذاکرات برده و از آورده‌اش برای اقتصاد کشور بهره می‌برد. منتقدان و موافقان برجام نگاه‌های خود را در این چند ساله بارها اعلام عمومی کردند اما آنچه نباید فراموش کرد مسیر برجام و مذاکرات با طرف‌های غربی است.
جمهوری اسلامی ایران چه در داخل و چه در خارج از کشور نشان داد حاضر به مذاکره و بحث بر سر موضوعات مختلف بوده و این طرف‌های مدعی هستند که با دروغ و تخریب مسیر مذاکرات و دیپلماسی را خراب می‌کنند. چیزی که رهبری انقلاب از آن به عنوان «خوشبین نیستم» یاد کردند. با این حال برجام تا به امروز با تمام آورده‌ها و مشکلات ادامه داشت و چشم‌ها منتظر تصمیم دولت آمریکا برای سرنوشت این مذاکرات بین المللی است.
تصمیم جنجالی
پیش بینی‌ها نشان می‌دهد دولت ترامپ بار دیگر این توافق را به صورت گذشته اما با جنجال‌های فراوان می‌پذیرد، نکته‌ای که از نظر تهران غیر قابل پذیرش و نوعی نقض آشکارِ توافق هسته‌ای است. از ابتدای مذاکرات و امضای قرارداد طرفین بر پایبندی به تعهدات خود تاکید داشتند، اما این دولت آمریکا بود که با تهدید و غیرواقعی نامیدن آن، توافق را نقض کرد. این نقض چه در زمان دولت دموکرات اوباما با وضع تحریم‌های جدید و تمدید تحریم‌های گذشته و چه در دولت جمهوری خواه ترامپ تکرار شد و حال رئیس جمهوری آمریکا به صورت علنی عبور از توافق برجام را خواستار است. سوال اینجاست دوران پسا برجام چه اتفاقی برای عرصه‌های مختلف دیپلماسی و هسته‌ای و حتی اقتصادی کشور خواهد افتاد.
تبعات زیر میززدن
در عرصه دیپلماسی مهمترین دستاورد دوران پسا برجام برای جمهوری اسلامی ایران نمایش چهره‌ای منطقی و صلح طلب از کشورمپسا برجام چه چیزی در انتظار ماست؟گزینه‌های روی میز ایران پس از نابودی برجام
ان در جهان بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از نخبگان آمریکایی به ویژه اساتید دانشگاه به دولت ترامپ برای خروج از برجام هشدار دادند. بسیاری این زیر میز زدن را نابودسازی اعتماد عمومی جهان بر سر سایر توافقات آمریکا می‌دانند و معتقد هستند اگر واشنگتن بر خلاف برجام عمل کند قطع به یقین آبروی خودش را می‌برد و نمی‌توان کشورهای دیگر را راضی به نشستن پشت میز مذاکره کرد. در این موضوع شخص ظریف در سفر اخیر خود به نیویورک و سازمان ملل بارها بر این موضوع تاکید کردند. حتی نامه معروف جان کری وزیر اسبق امور خارجه آمریکا نیز موید این ادعاست.
دستاورد هیچ
در طرف دیگر کنش اقتصادی منبعث از برجام وجود دارد. بسیاری این کنش را از روز اول فلج و ناقص می‌دانستند و امروز نیز مقامات درگیر در مذاکرات بدان اعتراف دارند. از روز اول برای رفع تحریم‌های مختلف دولت آمریکا مانع از حفظ امنیت اقتصادی شرکت‌های طرف قرارداد با کشورمان شده‌اند و در کنار آن ریسک معامله اقتصادی با ایران را بالا بردند. از طرفی هر گشایش اقتصادی با وضع تحریم‌های جدید و حتی تمدید تحریم‌های گذشته با موانعی مواجه شد که به تعبیر رئیس کل بانک مرکزی عملا دستاورد برجام تقریبا هیچ شد. با این حال شاهد تغییر مسیر دیپلماسی اقتصادی ایران از چند ماه گذشته بودیم. مذاکرات اقتصادی ایران با اتحادیه اروپا جایگزین شرکت‌های آمریکایی شد و ظرفیت عظیم اقتصادی آفریقا برای صادرات مواد تولیدی و واردات مواد اولیه به عنوان یک هدف کوتاه مدت و میان مدت مورد ارزیابی قرار گیرد.
تحریم؛ فرصت یا تهدید !؟
نباید فراموش کرد در چهار دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران همواره تحریم بوده است و تحریم‌ها فرصت مناسبی است تا کشور از منظر ساخت درون بیشتر به ظرفیت‌های داخل توجه کند.
بسیاری از دستاوردهای اقتصادی و عظیم صنعتی کشور در 4 دهه گذشته با توجه به ظرفیت داخل و قطع امید به خارج از کشور به دست آمده است، البته باید به این نکته توجه کرد که سهم بازار اقتصادی ایران برای هر کشور و یا شرکت اقتصادی اهمیت دارد و آمریکا قادر نیست دوباره اجماع جهانی علیه ایران برای پرونده‌های گوناگون راه بیندازد. ضررهای مالی شرکت‌های بزرگ از این اجماع بسیار زیاد است و ترامپ تمایلی ندارد شرکت‌های بزرگ اقتصادی را بیش از پیش نسبت به واشنگتن بدبین کند. باید باور کنیم تحریم‌ها در دوران برجام تغییری نکرد و در وضعیت اقتصاد داخلی کشورمان تاثیر مستقیم نداشت. پاسخ به مشکلات اقتصاد داخلی را بایست خارج از مرزهای جغرافیایی جست.
مقاومت خواهیم کرد
یک نکته بسیار مهم که باقی می‌ماند، این است که گزینه‌های پیش روی ایران در دوران پسا برجام چیست؟ گزینه‌های مختلفی اعم از بازسازی و برگشت به نقطه پیش از توافق در صنعت هسته‌ای تا غنی سازی 20 درصد و حتی خروج از NPT در کلام مسئولان کشور مطرح شده است، اما نکته قابل تامل اجماع عمومی مسئولان کشور علیه هر نوع نقض مجدد برجام در هر سطحی توسط واشنگتن است.
مقامات کشورمان به ویژه حسن روحانی رئیس جمهوری ایران از آمادگی کشور در واکنش به هر نوع بی خردی طرف آمریکا سخن گفته و بیان کرده است : «ملت ایران؛ بدانید هفته آینده در زندگی ما تغییری نخواهد کرد و هر تصمیمی که ترامپ بگیرد در برابر او طرح و برنامه داریم و مقاومت خواهیم کرد.» خطاب روحانی نشان می‌دهد مسئولان کشور برای سناریوهای محتمل توافق برجام برنامه ریزی کرده و نسبت به آن آمادگی کامل دارند. این اجماع شکل گرفته هر گاه در بین مسئولان کشور نمود علنی پیدا کرده است به نفع مردم و عزت ملی تمام شده و دستاوردهای آن نیز قابل بیان است و هر گاه مردم و مسئولان در یک صف قرار گرفتند گره های بزرگ باز و درهای بسته گشوده شد.
جمهوری اسلامی ایران توافقی که ناقض اجرا یا هر روز توسط طرف مقابل بد اجرا شود را نمی‌پذیرد و نسبت به آن بارها هشدار داده و به نظر نمی‌رسد این بار در برابر رفتار آمریکا سکوت کند و قطع به یقین گزینه‌های برنامه ریزی شده را در دستور کار قرار خواهد داد.
امیر مسروری
منتشر شده در باشگاه خبرنگاران جوان
