مقدمه :
در سال هاي گذشته فضا سازي، حضور و قلمرو فعاليت ناشران در كشور بسيار گسترده و مي توان گفت موثر بوده است . قيمت پايين كاغذ، چاپ مطلوب، چاپ عناوين جديد يكي از محسنات نمايشگاه كتاب در هر سال است كه خوانندگان و علاقه مندان به آن را به سوي خود جذب مي نمود . اما امسال با وجود تبليغات و بازديد هاي مسولين فرهنگي از نمايشگاه، نتوانسته است علاقمندان را به اين سمت سوق دهد كه خواندن كتاب بيشتر شود. در اين نوشتار به بررسي موضوع كتابخواني و مشكلات آن در جامعه پرداخته و راهكار هاي پيشنهادي نيز ارائه مي شود .
متن يادداشت :
بر اساس بررسي آمار هاي موجود در سرانه مطالعه روزانه در كشور، نگراني هايي براي علاقمندان به فرهنگ كتابخواني به وجود آمده است اين نگراني ها حتي در سطح كلان مورد توجه مسولين قرار گرفته است . برهمين اساس رهبر معظم انقلاب در بياني اين نگراني را چنين بر مي شمارد:
« متأسفانه کتابخوانی، جزدربین یک عده از اهل علم واهل تحصیل و کسانی که به طور قهری با کتاب سروکاردارند، یک کار رایج وروزمره به حساب نمی‌آید؛ درحالی که کتاب خوانی باید مثل خوردن وخوابیدن وسایر کارهای روزانه، درزندگی مردم وارد بشود. »( پايگاه اطلاع رساني حضرت آيت الله خامنه اي،19/2/69)
اين كلام گهر بار كه در سالهايي مطرح شد كه دولت وقت تمام فعاليت خود را مصروف حل مشكلات زندگي اقتصادي به جامانده از جنگ تحميلي و آغاز سازندگي دانسته بود جاي بسي تامل دارد . در سالهاي متمادي فعاليت نمايشگاه بين المللي كتاب تهران، مقام معظم رهبري بارها از اين نمايشگاه ديدن كرد و اشارت و نكاتي را متذكر شد . حضور رهبر معظم انقلاب در اين سطح از عرصه كتابخواني، خود اهميت و ضرورت پرداختن به اين حوزه را بيان مي دارد. حوزه اي از فرهنگ كه مي توان گفت عصاره دانش و توليد انديشه است . در كتاب مطالبي درج مي شود كه هدايت و ظلالت انسان ها را مي توان رغم زند .
پس از بيست و هفت دوره نمايشگاه بين المللي كتاب، توجه به آمار و ميزان مشاركت مردم در سرانه مطالعه،حقايقي آشكار مي شود كه جاي بسيار نگراني است . اين آمار ها كه در سال 90 توسط مسولين امر مطرح گرديد سرانه مطالعه هر ايراني روزانه دو دقيقه بيان مي دارد كه با افزايش محتواي درسي، به شش دقيقه رسيده است . اين مدت زمان كه در برابر سرانه 20 دقيقه اي آمريكايي ها، 55 دقيقه اي انگليسي ها و 90 دقيقه اي ژاپني ها بسيار تاسف انگيز است. هشداري را مي رساند كه متاسفانه در اين چند دهه علارغم تلاش هاي مسولين برگزاري نمايشگاه، تغييري چشم گيري در رشد اين سرانه مشاهده نشده است .
اين هشدار با معضلاتي همچون عدم پايش ميداني در زمينه علاقمندي مردم، نبود مركزي براي توليد كتب مختلف براي ديگر اقشار جامعه همچون كتب ويژه كارگران، بازاريان و اصناف مختلف، ناهماهنگي در تبليغات و فرهنگ سازي كتابخواني، نبود سياست هاي متمركز نشر كتاب كه با تغيير مسولين و دولت ها فراز و فرودهاي مختلفي داشته، سليقه اي شدن مميزي در ادوار مختلف، عدم كلان نگري در حوزه نشر، تمركز گرايي از نمايشگاه كتاب دركشور و محدود سازي زمان اين نمايشگاه در بازه مشخصي از سال، مواجعه مي گردد. بر همين اساس با بررسي ديدگاه هاي رهبري در سال هاي اخير مي توان موضوعات مختلفي ذيل را احصا نمود :
اين مشكلات كه در مجموع در دو عنوان نبود سياست هاي يك پارچه، موازي كاري و عدم همسو سازي دستگاه هاي فرهنگي در كشور قابل دسته بندي است، با راهكارهاي پيشنهادي مطلوب مي توان به سمت عرصه اي رفت كه رشد و بالندگي اجتماعي را در پي داشته باشد . اين راهكارها در دسته بندي هاي ذيل قابليت تقسم داشته و با برنامه ريزي مناسب مي تواند يك الگوي درست را تحقق بخشد الگويي كه شايد در وهله اول كاري مشكل و زمان بر است ولي هيچ گاه اين الگو نبايد مورد فراموشي قرار گيرد :
الف) تدوين سند جامع و دستور العمل ترويج فرهنگ كتابخواني در جامعه
اين سند كه گهگاه به عنوان بخشي از سند جامع فرهنگي كشور و يا شرح وظايف نهاد هاي تخصصي مانند نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور، فرهنگسراها و… مطرح گرديد ولي متاسفانه با عدم ورود شوراي عالي انقلاب فرهنگي به اين موضوع و برنامه ريزي كلان در اين زمينه اين امر مورد غفلت قرار گرفت كاري كه بايستي زمينه ساز فرهنگ كشور شود خود دچار فراموشي شده است .
ب) جلوگيري از سياسي كاري در نهاد عمومي كتابخانه هاي كشور
در ادوار مختلف پس از روي كار آمدن روساي نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور؛ هنوز بكارگيري افرادي كه قابليت سكانداري فرهنگي اين نهاد باشند مورد توجه روساي جمهور و بدنه فرهنگي كشور قرار نگرفته است هرچند كه اين مسولين خود دغدغه مند بودند ولي فعال نبودن اين بدنه از مسولين با امورات سياست زدگي مخلوط و سبب عدم رسيدن به اهداف مطروحه براي اين نهاد شده است . نهادي كه در شرح وظايف خود تصويب دستور العمل هاي كتابخانه هاي عمومي، بررسي گزارش هايي از وضعيت كتابخانه هاي عمومي، انجام امورات اداري، تعيين معيارها و سرانه كتابخانه ها در كشور ( ماده سه قانونتاسيسونحوهادارهكتابخانههايعموميكشور ) قرار داده شده است ولي هيچ گاه برنامه ريزي و تعيين ذائقه مردم براي توليد كتاب در دستور كار خود قرار نداده است .
ج) تبليغات و فضا سازي فرهنگي مناسب براي جذب مردم به كتابخاني :
در ديداري كه رهبر معظم انقلاب با مسولان كتابخانه ها وكتابداران در تاريخ29 / 4 / 1390 داشته اند ايشان به نكته اي مهم در زمينه تبليغات اشاره مي نمايد :
«یکی از کارهای بزرگ و مهم در سطح جامعه این است که تبلیغات کتابخوانی همه‌گیر شود. ما امروز می‌بینیم برای کالاهای کم‌اهمیت که تأثیری هم در زندگی انسانها ندارند، صاحبانش تبلیغات رنگینِ عجیب و غریبی را متصدی میشوند، مباشر میشوند؛ دستگاه‌های ارتباط‌جمعی، مطبوعات، صدا و سیما آنها را پخش میکنند؛ در حالی که آن محصولات هیچ ضرورتی ندارند، هیچ لزومی ندارند، یک چیز اضافی در زندگی هستند؛ گاهی بودنشان مفید است، گاهی بودنشان حتّی مفید هم نیست؛ شاید مضر هم هست. محصولی با عظمت کتاب، با ارزش کتاب، درخور این است که تبلیغ بشود؛ تشویق بشوند کسانی که میتوانند کتاب را بخوانند؛ این را ما باید به صورت عادت در بیاوریم. »
ايشان در اين بيان اهميت تبليغات در روي آوردن مردم به موضوع كتاب را بسيار مهم دانسته و آن را صدر تبليغات در همه زمينه ها مي داند . اهميت و ضرورت مطرح كردن فرهنگ سازي كتاب و كتابخواني را مي توان در سرانه مطالعه كشور مشاهده نمود، سرانه اي كه با اعلام آن چيزي جز ناراحتي و شرمساري براي انديشمندان كشور نداشته و ندارد . نبود زمان هاي مناسب براي پرداختن به موضوع كتاب از رسانه ملي، نبود شبكه پاسخگوي متناسب با نيازمندي هاي مطروحه از سوي جامعه و موازي كاري هاي تبليغاتي خود موانعي است كه بايد راهكارهايي همچون راه اندازي گروه كتاب و فرهنگ كتابخواني ويژه شبكه هاي رسانه ملي همچون گروه مستند، گروه خانواده و سياسي، راه اندازي راديو كتاب و شبكه رسمي كتاب، راه اندازي روزنامه ويژه كتاب، مي توان گام هايي را در اين عرصه برداشت . گام هايي كه شايد بايد با برنامه ريزي صورت پذيرفته و تخصيص بودجه لازم، از آسيب هاي اجتماعي و معضلات فرهنگي كشور جلوگيري كند.
منتشر شده در :
روزنامه عصر ایرانیان
